HCV jest wirusem, który przenosi się z człowieka na człowieka (zarówno źródłem jak i gospodarzem docelowym HCV jest człowiek). Występuje on w 6 odmianach zwanych genotypami, numerowanymi od 1 do 6.  Na świecie, w tym także w Polsce, najczęściej obserwujemy zakażenie genotypem 1. Przebieg choroby u osoby zakażonej genotypem 1 HCV może być taki sam jak w przypadku chorych zakażonych innymi genotypami, aczkolwiek zwraca się uwagę, że zakażenie genotypem 3 może mieć bardziej niekorzystny wpływ na organizm człowieka, ponieważ wiąże się w większym odsetku ze stłuszczeniem wątroby, insulinoopornością, zaburzeniami metabolizmu lipidów,   a także szybszym postępem włóknienia. W kontekście obecnie dostępnych terapii, zakażenie tym genotypem leczy się nieznacznie gorzej w porównaniu z genotypem 1.

Wirusowe zapalenie wątroby typu C (WZW C)  jest chorobą wątroby spowodowaną zakażeniem komórek tego narządu wirusem zapalenia wątroby typu C (HCV- hepatitis C virus). HCV po wniknięciu do organizmu człowieka przedostaje się drogą krwi do hepatocytów. Po okresie wylęgania, wynoszącym od kilku tygodni do kilku miesięcy od zakażenia, może dochodzić do ostrego zapalenia wątroby.

U większości zakażonych HCV osób, ostra faza zakażenia przebiega w sposób bezobjawowy, tzn. chory nie odczuwa żadnych dolegliwości. Wykonanie w tym czasie specjalistycznych badań krwi, ujawnia jednak obecność wirusa, a także cechy zapalenia wątroby w postaci znacznego wzrostu aktywności aminotransferazy alaninowej (ALT). U części chorych ta pierwsza, ostra faza zakażenia kończy się samowyleczeniem, czyli eliminacją HCV z organizmu bez poważniejszych konsekwencji.  U pozostałych (50-70%) zakażonych HCV osób, nie dochodzi do takiej spontanicznej eliminacji wirusa z organizmu. Gdy zakażenie trwa dłużej niż 6 miesięcy, mówimy o przewlekłym zakażeniu HCV, które najczęściej oznacza również przewlekłe zapalenie wątroby typu C. Z tą postacią choroby mamy do czynienia u większości osób diagnozowanych  i leczonych w wyniku zakażenia HCV.

Szacuje się, że na świecie żyje około 58 milionów ludzi zakażonych HCV, przy czym rocznie pojawia się około 1,5 miliona nowych zakażeń. Większość z zakażonych zamieszkuje rejon Morza Śródziemnego oraz kraje azjatyckie. W Polsce około 0,4% Polaków jest zakażonych HCV, co daje prawdopodobnie 140 tysięcy osób wymagających leczenia. U mniej niż 1% mieszkańców Polski obecne są przeciwciała anty-HCV, ale w tej liczbie są osoby, u których doszło do samoistnej eliminacji. Rzeczywista liczba zakażonych zarówno w Polsce, jak i na świecie jest trudna do oszacowania, gdyż zakażenie przez długi czas przebiega bezobjawowo i w wielu przypadkach można je wykryć tylko dzięki specjalistycznym badaniom.

Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas wykonywania zabiegów medycznych lub pozamedycznych (kolczykowanie, tatuaż) z przerwaniem ciągłości tkanek i z użyciem niejałowego sprzętu medycznego (igły, skalpele). Obecnie, w związku ze znaczną poprawą stanu higieny szpitalnej, sporadycznie dochodzi do zakażeń HCV  w warunkach opieki medycznej. Należy jednak pamiętać, że HCV jest wirusem odkrytym stosunkowo niedawno – w 1989 roku,  a powszechna   i rutynowa możliwość diagnostyki tego zakażenia istnieje w Polsce od 1993 roku. Zatem wszystkie osoby, które były hospitalizowane (zwłaszcza przed ponad 25 laty) lub też otrzymywały przed 1993 r. leczenie preparatami krwi, mogły być narażone na zakażenie HCV i powinny być zbadane w tym kierunku.

Nadal istnieje wysokie ryzyko zakażenia HCV osób używających niejałowego sprzętu medycznego (narkomani). Narażeni są także partnerzy seksualni osób zakażonych HCV oraz dzieci matek zakażonych HCV. W tych ostatnich przypadkach ryzyko jest wprawdzie dość niskie, ale nie może być pomijane. Pomimo pojawiających się w dyskusjach wątpliwości odnośnie ryzyka zakażenia HCV podczas karmienia piersią uważa się, że matka zakażona HCV może bezpiecznie karmić dziecko piersią. Nie opisano dotychczas faktu zakażenia na tej drodze, a zdaniem zdecydowanej większości specjalistów nawet fakt uszkodzenia brodawek nie stwarza ryzyka transmisji wirusa.

Niestety, pomimo wieloletnich wysiłków, nie udało się dotychczas opracować szczepionki przeciw temu zakażeniu, dlatego nie dysponujemy sposobami swoistego uodpornienia przeciw HCV osób potencjalnie narażonych (pracownicy opieki zdrowotnej, osoby poddawane zabiegom medycznym, narkomani). W warunkach opieki medycznej, obowiązek ochrony przed zakażeniem, zarówno pacjentów jak i pracowników medycznych, spoczywa na personelu, który musi dbać o przestrzeganie tzw. uniwersalnych zasad profilaktyki zakażeń szpitalnych. W życiu codziennym, przed HCV można się ustrzec unikając wykonywania tatuaży czy kolczykowania w niejałowych warunkach.

W większości przypadków podejrzenie zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C (HCV) jest stawiane  na podstawie stwierdzenia obecności przeciwciał anty-HCV. Badanie takie zazwyczaj jest wykonywane albo po skierowaniu przez lekarza rodzinnego lub innej specjalności, albo (wcale nie tak rzadko) z inicjatywy własnej pacjenta. Wiele osób mając wiedzę czym jest HCV i jakie czynniki mogą mieć znaczenie dla oceny ryzyka zakażenia, decyduje się wykonać takie badania „na własną rękę”. Sprzyja temu relatywnie niska cena badania i duża dostępność testów  w większości laboratoriów komercyjnych. Niestety, w tym ostatnim przypadku pacjent zostaje sam z otrzymanym wynikiem. Nie posiada wiedzy na temat tego, co realnie może oznaczać reaktywny wynik testu anty-HCV lub co gorsze, swoją wiedzę czerpie z internetu lub ze źródeł wysoce nieprofesjonalnych. W takim przypadku rada może być tylko jedna – jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, albo rodzinnym, albo specjalistą chorób zakaźnych.

W przypadku ekspozycji na krew lub inny materiał biologiczny istnieje ryzyko zakażenia HCV. W takim przypadku badanie na obecność przeciwciał anty-HCV można przeprowadzić najwcześniej po 4 tygodniach, przy czym mogą się one pojawić również po upływie 3 miesięcy, a w pojedynczych przypadkach nawet po dłuższym okresie. To okno serologiczne można skrócić dzięki badaniu HCV-RNA. Materiał genetyczny wirusa może być wykrywany już po 1-2 tygodniach od zakażenia. Takie postępowanie jest zalecane w przypadku ostrego zapalenia wątroby o nieznanej etiologii.

Lekarz rodzinny powinien uspokoić emocje, które zawsze towarzyszą faktowi stwierdzenia obecności anty-HCV. Pacjent powinien przede wszystkim usłyszeć, że obecność swoistych przeciwciał nie jest równoznaczna z istnieniem zakażenia. To, czy wirus jest obecny czy nie, możemy powiedzieć dopiero po wykonaniu testu HCV-RNA. Badanie takie najczęściej jest wykonywane już na etapie opieki specjalistycznej. Druga informacja, która musi być na etapie wstępnym (przedspecjalistycznym) przekazana pacjentowi, to stwierdzenie, że zakażenie HCV może być całkowicie wyeliminowane z organizmu dzięki lekom przeciwwirusowym. Nie ma potrzeby w tym momencie oceniać czy, jak i kiedy pacjent powinien być leczony. Te decyzje należy zostawić specjaliście.

Pacjent powinien być skierowany do Poradni Chorób Zakaźnych. W Poradni Chorób Zakaźnych podstawowym zadaniem specjalisty jest potwierdzenie lub wykluczenie zakażenia za pomocą jakościowego testu na obecność HCV-RNA. Wynik ujemny kończy ścieżkę diagnostyczną w kierunku zakażenia. Warto przy tej okazji ocenić stan wątroby, na który w tym przypadku większy wpływ, niż przebyte zakażenie HCV, mogą mieć inne przyczyny, takie jak nadużywanie alkoholu, obecność wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV) czy innej choroby wątroby.

W sytuacji, kiedy potwierdzone zostanie zakażenie HCV należy dokonać próby wstępnej oceny zaawansowania choroby. Zgodnie z zasadami i definicją choroby przewlekłej, zakażenie HCV jest rozpoznawane po wykazaniu co najmniej sześciomiesięcznej obecności anty-HCV. Tym niemniej, jeżeli występują objawy zaawansowanej choroby wątroby, a zwłaszcza niewydolności narządu, należy objąć pacjenta ścisłą opieką specjalistyczną  i w trybie pilnym rozważyć terapię przeciwwirusową. W związku z koniecznością wykonania licznych szczegółowych badań i zaproponowania postępowania terapeutycznego ten etap zazwyczaj odbywa się w szpitalu.

Oprócz badań określających cechy wirusa (genotyp, poziom wiremii) ocenia się zaawansowanie włóknienia wątroby. Coraz rzadziej wykonywana jest biopsja wątroby, którą z powodzeniem zastąpiły metody nieinwazyjne, zwłaszcza elastografia. Biopsja wątroby pozostaje złotym standardem w przypadku wątpliwości diagnostycznych – podejrzeniu innych oprócz HCV czynników uszkadzających wątrobę lub w przypadku niezgodności wyniku badania nieinwazyjnego ze stanem klinicznym. Ocena włóknienia oraz obecności innych chorób towarzyszących, w tym manifestacji pozawątrobowych zakażenia HCV, pozwalają również na określenie do jakiej kolejki osób oczekujących na terapię należy wpisać danego pacjenta.

Duże wątpliwości i rozbieżności diagnostyczne spotyka się w wytycznych dotyczących badania dzieci urodzonych przez matki zakażone HCV. Ponieważ przeciwciała anty-HCV przechodzą do krwi dziecka, wszystkie noworodki urodzone przez zakażone kobiety są anty-HCV dodatnie. Przeciwciała te znikają najczęściej w ciągu 6 miesięcy, ale wcale nierzadko mogą się utrzymywać nawet  18 miesięcy bez obecności wirusa. W niektórych rekomendacjach wciąż zaleca się oznaczanie przeciwciał po upływie 6-18 miesięcy (duże ramy czasowe). Tym niemniej niepewność co do zakażenia dziecka ma bardzo negatywny wpływ również na rodziców. Ponadto coraz częściej mówi się o skutecznym leczeniu dzieci – prowadzone są badania kliniczne  w młodszych grupach wiekowych. Wreszcie przy obecnej, coraz niższej,  cenie badania molekularnego nie ma powodu, aby takie badanie nie mogło być wykonane u dzieci urodzonych przez zakażone HCV matki. W związku z powyższym proponowane algorytmy uwzględniają oznaczanie HCV-RNA w 2-6 miesiącu życia i jeżeli wynik jest dodatni uznanie dziecka za zakażone. Ale również proponuje się powtórzenie badania na obecność anty-HCV w 18-24 miesiącu życia i w przypadku wyniku dodatniego ponowne badanie HCV-RNA. Wynik ujemny w 18-24 miesiącu życia kończy proces diagnostyki wertykalnej infekcji HCV.

Współcześnie dostępne terapie anty-HCV charakteryzuje bardzo wysoka skuteczność, bliska 100%, oraz znakomity profil bezpieczeństwa. Jest to zupełnie innej jakości leczenie, niż to, które oferowano pacjentom przed 2015 rokiem. Zgłaszane sporadycznie działania niepożądane mają zazwyczaj charakter łagodny i nie prowadzą do przerwania leczenia. Czasami zgłaszane przez leczonego pacjenta objawy są związane ze znacznym stopniem włóknienia wątroby, a nawet jej niewydolnością, a nie przyjmowanymi lekami.

Wprowadzenie terapii bezinterferonowych w sposób zdecydowany poszerzyło możliwości leczenia, również u grupy pacjentów z marskością wątroby, w tym marskością zdekompensowaną oraz chorobami współistniejącymi, które stanowiły przeciwwskazanie do podania interferonu. W Polsce dostępne są praktycznie wszystkie zarejestrowane w Unii Europejskiej leki przeciwwirusowe. Ich refundacja w ramach programu terapeutycznego sprawia, że każdy pacjent zakażony i ubezpieczony może liczyć na podjęcie leczenia.

W tej chwili głównym problemem wydaje się kwestia interakcji lekowych, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie leków anty-HCV i innych preparatów (np. kardiologicznych, psychiatrycznych). Również nie wszystkie leki zostały zaaprobowane do stosowania w zdekompensowanej marskości wątroby. Dobór odpowiedniej terapii należy do lekarza specjalisty. Z drugiej strony lekarz rodzinny, czy też innej specjalności, powinien pamiętać, że wprowadzając nowy lek u pacjenta w trakcie leczenia przeciwwirusowego, powinien przeanalizować potencjalne interakcje lub skonsultować swój wybór z lekarzem prowadzącym terapie anty-HCV. Poważne niebezpieczeństwo może się wiązać nawet z równoczesnym podawaniem niektórych preparatów ziołowych (np. dziurawca). Oczywiście zakładając świadomość lekarza pierwszego kontaktu, odnośnie możliwych interakcji, można stwierdzić, że w przypadku banalnych problemów medycznych, nie jest konieczne odsyłanie pacjenta leczonego terapią przeciwwirusową do specjalisty chorób zakaźnych.

U części pacjentów kwalifikacja do terapii odbywa się w ramach kilkudniowej hospitalizacji. Pobyt w szpitalu z pewnością jest niezbędny w przypadku biopsji wątroby. Samo włączenie terapii u większości chorych odbywa się ambulatoryjnie w Poradni Chorób Zakaźnych. Jedynie w uzasadnionych medycznie przypadkach, pierwsze podanie leku ma miejsce w szpitalu.

W chwili obecnej w części ośrodków włączenia do terapii odbywają się praktycznie na bieżąco. W innych są różne okresy oczekiwań – od kilku miesięcy do 2-3 lat. Fakt istnienia kolejki do terapii był przyczyną wyróżnienia listy pilnej i stabilnej. Na liście pilnej, zgodnie z rekomendacjami towarzystw naukowych, znajdują się osoby  z zaawansowanym włóknieniem, oczekujące na przeszczep narządowy, z pozawątrobową manifestacją zakażenia HCV, oczekujące na terapie biologiczne innych schorzeń. W niektórych krajach priorytetem jest na przykład leczenie kobiet w wieku rozrodczym, przed planowaną ciążą. W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że krótkie, kilkumiesięczne oczekiwanie na terapię osób z małym zaawansowaniem zmian nie wpływa negatywnie na odległe rokowanie.

Skuteczność leczenia zakażenia HCV ocenia się 3 miesiące od zakończenia przyjmowania leków. Wykazanie w tym czasie braku HCV-RNA oznacza całkowite usunięcie wirusa z organizmu (przeciwciała anty-HCV pozostaną dodatnie do końca życia – bez znaczenia klinicznego). Oczywiście nie oznacza to automatycznego końca opieki nad pacjentem. U osób z zaawansowanym włóknieniem i/lub dodatkowymi czynnikami ryzyka, w tym wywiadem rodzinnym, konieczna jest czujność onkologiczna i monitorowanie ryzyka rozwoju raka wątrobowo-komórkowego. Poza tym jeżeli leczony jest pacjent z marskością należy kontrolować regresję/postęp choroby wątroby. U części osób z uwagi na bardzo duże zaawansowanie zmian w wątrobie nie da się uniknąć przeszczepu, jeżeli taki jest możliwy.

Wiele kontrowersji narosło wokół kwestii stosowania diety przez osoby z zakażeniem HCV i generalnie z chorobami wątroby. Należy wyraźnie podkreślić, że z wyjątkiem nielicznych sytuacji, nie istnieją żadne ograniczenia dietetyczne u pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby. U pacjentów z chorobami wątroby, zwłaszcza z zaawansowanym włóknieniem, notorycznie obserwuje się stan niedożywienia. Ograniczenie zwłaszcza spożycia białka może mieć bardzo negatywne konsekwencje.

Aktualnie na podstawie wielu kontrolowanych i bardzo rzetelnych badań klinicznych można stanowczo stwierdzić, że w przypadku pacjentów z marskością wątroby występuje zwiększone zapotrzebowanie na białko, dieta zawierająca białko jest dobrze tolerowana, a jej stosowanie, zwłaszcza w przypadku chorych niedożywionych, powoduje poprawę stanu psychicznego. Oczywiście tym bardziej takich ograniczeń nie ma u osób z mniej zaawansowanym włóknieniem. Jedynym środkiem spożywczym, którego w takich przypadkach należy unikać jest alkohol. Ponadto u osób z marskością może zachodzić konieczność wprowadzenia diety bezsolnej i to mimo, a może właśnie z powodu obniżonego poziomu sodu.

Szczególnym przypadkiem jest grupa chorób stłuszczeniowych wątroby. Stłuszczenie wątroby może być związane z zakażeniem HCV lub występować niezależnie jako choroba współistniejąca. W takim przypadku konieczne jest wprowadzenie diety ubogiej w węglowodany i wyłączenie cukrów prostych. Problem stłuszczenia wątroby pojawia się ostatnio u pacjentów po skutecznym leczeniu zakażenia HCV.